Advies Bestemmingsplan Stationsplein (District E)

Het advies luidt: positief, mits

Het betreft een grootschalige bestemmingsplanwijziging welke voorziet in de herontwikkeling van het Stationsplein (Zuid) tot de beoogde ontwikkeling, genaamd District-E. Drie hoogbouwtorens zullen worden gerealiseerd te midden van een groene openbare ruimte.  

Het plangebied ligt in het centrum van de gemeente en wordt in grote lijnen begrensd door het spoorwegcomplex (noordzijde), het Stationsplein (zuid en oostzijde) en de Vestdijktunnel / het 18 Septemberplein (westzijde). 

Aanleiding

Aanleiding tot dit bestemmingsplan is de (her)ontwikkeling van de locatie op het Stationsplein waarmee de functies van de binnenstad in grotere dichtheid worden uitgebreid. De drie torens, van circa 170, 120 en 90 meter hoogte, zullen ruimte bieden voor allerlei werkvormen, verschillende publieksfuncties en woningen. De openbare ruimte zal worden ontwikkeld door een groen verblijfsgebied, waarbij de belangrijkste zicht- en looplijn tussen het station en de Lichttoren de centrale diagonale as zal vormen. Ook de openbare ruimte tegenover het station zal worden meegenomen in de herontwikkeling. Deze ruimte maakt echter geen onderdeel uit van de voorgelegde bestemmingsplanwijziging. Het project betreft de realisatie van maximaal 510 woningen in diverse segmenten, een Hotel, Short stay eenheden (max 200 units) en diverse werken en publieksgerichte functies (max oppervlakte van 15.500m2).  

De voorgenomen herontwikkeling past echter niet binnen het vigerende bestemmingsplan ‘Eindhoven binnen de Ring’ waar het projectgebied in ligt. Om de herontwikkeling toch mogelijk te maken is dit bestemmingsplan opgesteld. Het nieuwe bestemmingsplan is genaamd ‘Stationsplein Zuid (Disctrict-E)’. Het bestemmingsplan voorziet in een transformatie van de locatie met de bestemmingen “Centrumdoeleinden IV” en “Hoofdwegen” naar een locatie met de bestemmingen “Centrum” en “Verkeer - Verblijfsgebied” (afbeelding 2). 

Afweging

Aangaande deze bestemmingsplanwijziging gaan de belangen van TGE en de daarbij aangesloten groepen vooral uit naar de inhoudelijke omgevingsaspecten zoals opgenomen in de hoofdstukken 2.2.3 Mobiliteit en Parkeren, 2.2.4. Openbare ruimte en groen, 3.10 Groen, 3.12 Windhinder en bezonning, 4.4 Luchtkwaliteit, 4.6 Duurzaamheid, 4.8 Natuur en 5 Water. 

De voorgenomen ontwikkelingen ter realisatie van District-E schaden de belangen van TGE en haar aangesloten groepen niet. Het plan geeft zelfs toepassing aan het principe van zorgvuldig ruimtegebruik, doordat het bestaand stedelijk gebied van Eindhoven verder wordt verdicht zodat het buitengebied gespaard kan blijven (ladder voor duurzame verstedelijking). Gekozen is om te verdichten middels hoogbouw. Trefpunt Groen Eindhoven is van mening dat deze planlocatie zich, door de bijzondere ligging bij het station en tussen de grote volumes van de wederopbouwperiode, goed leent voor hoogbouw.  

De belangrijkste pluspunten/waardevolle elementen uit het plan zijn:

1. Oriëntatie op fiets, voet en OV: District-E is gericht op bezoekers en gebruikers die geen gebruik maken van een auto. Fietsenstallingen worden inpandig en ondergronds gerealiseerd waarmee ruimte op maaiveld wordt bespaard. Om het gebruik van deze fietsenstallingen te bevorderen zijn de stallingen op optimale plaatsen gesitueerd ten opzichte van de stijgpunten, hellingen en het stedelijk fietsnetwerk. 

2. Het vergroenen van het huidige grijze Stationsplein leidt tot een versterking van de grote landschappelijke dragers van de stad. Op het plein zullen bomen het plaatselijk klimaat veraangenamen. Op de luifels van de torens wordt ook veel groen beloofd in de vorm van grassen, planten en bomen waarmee nieuwe aangename publieke- en semi-publieke ruimtes zullen ontstaan. Op maaiveldniveau zorgen de luifels bovendien voor windluwte (onderzocht door TU/e) en een menselijke maat. 

3. Ter plaatse van het Stationsplein zal de Gender bovengronds aangelegd worden. De waterloop zal hiermee nieuwe waarde toevoegen aan de Stationsomgeving zoals het bieden van verkoeling in de zomer en het verrijken van de stedelijke biodiversiteit. 

4. Het ontwerp van District-E wordt geheel getoetst aan The Natural Step filosofie. Getoetst zal worden aan opgestelde prestatie-eisen en bijbehorende toetsingsmiddelen/- methodieken. Thema’s waar op getoetst wordt zijn: 

5. Klimaatrobuust duurzaam watersysteem

6. Geïntegreerd duurzaam energiesysteem

7. Gezonde aangename gebouwen en omgeving

8. Slimme circulaire materialisatie

9. Mobiliteit

Binnen deze thema’s worden tevens sub-thema’s onderscheiden waaronder:

10. Energie/CO2

11. Materialen

12. Klimaatadaptatie

13. Gezondheid & comfort

14. Mobiliteit

15. Biodiversiteit

16. Sociaal

17. Smart building/smart city

Per (sub-)thema zijn in een memo duurzaamheidsmaatregelen benoemd die ingezet (kunnen) worden om te voldoen aan de prestatie-eisen. 

Opmerkingen

Naast bovenstaande pluspunten laat Trefpunt Groen Eindhoven tevens een aantal opmerkingen na ter optimalisatie van de grootstedelijke ontwikkeling District-E.  Deze opmerkingen zijn gerangschikt per thema. 

Mobiliteit

Fietsers- en voetgangers centraal 

Maak fietsers en voetgangers belangrijker dan het gemotoriseerd verkeer. Zorg dat de routes voor fietsers en voetgangers veilig zijn, snel zijn en voorrang krijgen t.o.v. gemotoriseerd verkeer. Laat deze positie ook terugkomen in de maat die gereserveerd wordt voor fietsers/voetgangers enerzijds en auto’s anderzijds. Zorg dat auto’s die de parkeergarage binnenrijden de fiets- en voetpaden niet gelijkvloers hoeven kruisen.  Dergelijke kansen zijn nu integraal op te pakken en verbeteren de mobiliteit kwalitatief. 

Groen en Natuur

Natuurinclusief in het verlengde van de vergroeningsambitie

Vergroenen is niet per se direct ten gunste van de biodiversiteit/leefbaarheid. Voeg de ambitie ‘Natuurinclusief’ toe in het verlengde van de vergroeningsambitie. Door het benutten van de kracht van de natuur wordt het groenplan veerkrachtiger en minder afhankelijk van techniek of extreme omstandigheden (weer / plagen). Concreet betekent dit onder meer: Zorg dat elke boom ruime en kwalitatieve groeiplaatsen krijgt (juiste verhouding zuurstof, organische stof, bodemleven, water etc.); laat groenstructuren (horizontaal, maar ook verticaal) in elkaar grijpen en voorkom geïsoleerde groensnippers; voorzie de daktuinen van voldoende substraat en plant insectminnende- en vruchtdragende planten; zorg voor diversiteit in soorten, biotopen, zon/schaduw etc. 

Advies: Laat in de verdere planvorming een ecoloog en groeiplaatsspecialist meekijken in de uitwerking van de vergroeningsambitie. Op deze manier kunnen de gewenste ecosystemen (verkoeling, biodiversiteit, vasthouden water, luchtkwaliteit etc.) ook werkelijk gerealiseerd worden. 

Groen, Natuurinclusief Daklandschap

Trefpunt Groen Eindhoven is enthousiast over het toegankelijk maken van de daken op de ‘Eindhovense laag’ van District-E. Hiermee wordt de openbare ruimte vergroot die hard nodig is voor de leefbaarheid wanneer het aantal bewoners en gebruikers toeneemt. 

Advies: Laat het ontwikkelen van dit daklandschap hand in hand gaan met de stedelijke opgaven m.b.t. natuur, biodiversiteit en klimaatadaptatie. Dit gaat verder dan enkel de ambitie ‘groen’. Het groene, natuurinclusieve daklandschap kan de toekomstige bewoners/gebruikers een nieuw, onderscheidend leefmilieu bieden. Zorg voor Natuurdaken met voldoende substraat en een duurzaam watersysteem en de mogelijkheid doet zich voor om waardevolle natuur te ontwikkelen in hartje centrum. Denk aan: Insecten minnende planten, natte ecosystemen en parasolvormige schaduwbomen. Het nieuwe groene voorplein bovenop de parkeergarage Amsterdam Sloterdijk is hiervoor een mooie inspiratiebron. 

Natuurinclusief bouwen

Stuur aan op Natuurinclusief Bouwen. Binnen de afdeling groen (gemeente Eindhoven) wordt momenteel gewerkt aan beleid m.b.t. Natuurinclusief Bouwen. Anticipeer op dit beleid door het inbouwen van faunavoorzieningen (voor gierzwaluw, huismus, vleermuis) als eis op te nemen in de clusterpaspoorten voor gebouwen. Weinig kosten, groot effect voor een gezonde stadsecologie. De Checklist Groen Bouwen (vogelbescherming & zoogdiervereniging) geeft – gratis - advies op maat.

Duurzaamheid

Circulariteit materialen en materiaalpaspoorten

Streef naar het gebruik van zoveel mogelijk materialen die circulair inzetbaar zijn. Dit geldt voor alle nieuwe gebouwen en objecten in de openbare ruimte. TGE adviseert om richtlijnen op te leggen in het visiedocument m.b.t. de circulair inzetbaarheid van materialen. Bijvoorbeeld door verplicht te stellen dat een X percentage van de te gebruiken materialen over 80 jaar circulair inzetbaar is. Laat bovendien van alle gebouwen en objecten materialenpaspoorten maken zodat alle benodigde informatie voor hergebruik beschikbaar is en blijft. 

Groen boven lokale energieopwekking

Verkies groen boven lokale energieopwekking (zonnecellen). Energie laat zich goed vervoeren over grote afstanden. Om deze reden is het niet efficiënt de energietransitie aan te pakken op hoogstedelijke ontwikkellocaties waar de ruimte schaars is. De beschikbare buitenruimte op maaiveld en op daken is beter in te zetten voor het oplossen van lokale ruimtelijke opgaven zoals klimaatadaptatie en gezonde verstedelijking.

Warmte- en  Koude Opslag (WKO)

Leg een slimme Warmte – en Koude Opslag aan. Koel gebouwen met water waar je het later mee kunt verwarmen, en vise versa. 

Duurzaam ruimtegebruik, kantoren

District-E voorziet in de realisatie van max 12.515 m2 aan kantoorruimten. De locatie is voor deze bestemming zeer geschikt gezien de aanwezigheid van het station en centrumfuncties. In het kader van duurzaam ruimtegebruik adviseert TGE om de ontwikkeling van deze kantoorruimten hand in hand te laten gaan met het opruimen van leegstaande kantoorpanden op bedrijventerreinen elders in de stad. Gebruik de winsten om locaties die al jaren leeg staan op te ruimen waarmee ruimte beschikbaar komt voor andere stedelijke functies waar wel vraag naar is op de betreffende locatie.  

Klimaatadaptatie (Waterberging en Hittestress)

Materialisering i.r.t. hittestress

Stel, op basis van wetenschappelijk en empirisch onderzoek, eisen op m.b.t. materialisering i.r.t. hittestress (gebouwen en openbare ruimte). Gedacht kan worden aan: platte daken altijd als groen uitgevoerd, geen reflecterende materialen zonder overstek, groene gevels etc.  Diverse onderzoeken zijn hier via Google Scolar te raadplegen. 

Natuurlijk- en veerkrachtig watersysteem

Anticipeer op extremere weersomstandigheden door te zorgen voor een natuurlijk- en veerkrachtig watersysteem. Waterbeheer volgens drietrapsstrategie: inzijgen, vasthouden, vertraagd afvoeren. Zo min mogelijk hemelwater op riool aansluiten maar vasthouden in het gebied t.b.v. groen en hittestressreductie. De Gender kan hier een belangrijke rol in spelen. Ook op daken dient gestreefd te worden naar inzijgen, vasthouden en evt. vertraagd afvoeren. Hiermee kan tevens de hittestressgevoeligheid van de daktuinen worden gereduceerd. 

Gezonde Leefomgeving

Speel de openbare ruimte vrij

Een aantrekkelijke en gezonde leefomgeving is een belangrijke vestigingsfactor voor de hoogopgeleide kenniswerkers die Eindhoven wil trekken. Borg de openbare ruimte als plek voor spelen, leven en ontmoeten. Op een klein stukje stad komen een paar duizend nieuwe bewoners- en gebruikers bij. Deze hebben allemaal recht op een leefomgeving die uitnodigt om te bewegen, prettig is om in te verblijven, geschikt is om in te spelen en gezond is om in te leven. Vermijd stedelijke voorzieningen zoals afvalcontainers, fietsenstallingen, parkeerplaatsen, trafo’s etc. in de openbare ruimte. Regel dergelijke voorzieningen inpandig en speel daarmee de openbare ruimte vrij om te kunnen beantwoorden aan de menselijke behoefte om te ademen, recreëren, ontmoeten, spelen en sporten.

Gezonde Luchtkwaliteit

In het kader van District-E zou de wal het schip wel eens kunnen keren en vanwege wetgeving het hele project kunnen tegenhouden dan wel ernstig vertragen. Gezien de omvang van het project dienen de plannen te worden beoordeeld op basis van artikel 5.16 van de Wet milieubeheer. De concentraties van stoffen in de buitenlucht zoals benzeen, stikstofoxiden, stikstofdioxiden, zwaveldioxide en fijnstof (PM10 en PM2.5) dienen beneden de grenswaarden te blijven. Om dit te garanderen is het nemen van maatregelen t.b.v. luchtkwaliteit onvermijdelijk. Denk aan: weren vervuilende auto’s, eisen stellen aan materialisering/bouwmethoden, strategisch plaatsen van groen waarmee verontreinigende stoffen uit de lucht kunnen worden opgenomen. 

Conclusie

Trefpunt Groen Eindhoven staat positief tegenover bestemmingsplan “‘Stationsplein Zuid (District-E)”, mits bovenstaande opmerkingen worden meegenomen. Er zijn geen conflicten tussen de belangen van TGE en dit bestemmingsplan.

Joop van Hout en Lieke Stoffelen