Kapadvies Vonderweg

Aanleiding

Het betreft de kap en compensatie van 31 bomen aan de Vonderweg ten behoeve van de gebiedsontwikkeling in het Emmasingelkwadrant. Het perceel van het huidige karkas, zowel als de nieuwbouw bij het TAC gebouw moeten bouwrijp gemaakt worden. In dit stadium komt er een rioolomlegging die al voorsorteert op het versmallen van de Vonderweg op den duur, en het opschuiven van de rooilijn van de gebouwen richting de straat. De rioolomlegging en beoogde werkzaamheden conflicteren met bestaande bomen. Anderzijds komt er door de verschuiving wel meer ruimte vrij aan de kant van het nieuw aan te leggen Victoriapark, waar de Gender weer bovengronds gaat stromen. Daar is dan ook de compensatie van de bomen beoogd.

Afbeelding 1. Projectgebied (rood). De bomen binnen het witte kader vallen niet onder deze kapaanvraag.

 

Afweging

Er is een bomenonderzoek verricht bij de 80 bomen binnen het plangebied, en een Bomen Effect Analyse (BEA) om te kijken naar de gevolgen van de werkzaamheden voor de bomen. Aan de hand daarvan zijn aanpassingen aan het ontwerp gemaakt om bomen te behouden. Zo worden de groenvakken aan de Lichtstraat verruimd, zijn de meanders van de Gender aangepast, en wordt het bruggetje over de Gender ten westen van de Lichtstraat enkele meters verschoven. Ook moeten er maatregelen worden genomen als het handmatig ontgraven van de verharding voor de platanenrij op het Victoriapark en het toepassen van een zuigtechniek bij ontgraving van nieuwe wegfundering en aanleg van groenvakken nabij bomen. Enkele bomen kunnen behouden blijven mits hun groeiplaatsen goed worden beschermd. Daarbij moeten de groeiplaatsen van de bomen opgewaardeerd worden.

 

Dan zijn er bomen die binnen de invloedsfeer van de werkzaamheden staan. Bij onzorgvuldig werken kan schade ontstaan aan bomen, wortelgestel of de groeiplaats. Hier moet goed toezicht gehouden worden op boombescherming, en liefst afspraken vastgelegd worden over wie opdraait voor de kosten wanneer beschadiging of bodemverdichting toch plaatsvindt. Een meting van de indringingsweerstand kan aantonen hoe de groeiplaats eraan toe is aan het begin en eind van de ontwikkeling.

 

Na toepassing van deze maatregelen, moeten nog 31 bomen wijken voor de herinrichting. Het betreft voornamelijk lindes aan de Vonderweg. De bomen hebben een monetaire waarde van zo’n 185.000 EUR. De bomen moeten in het kader van de Verordening Bomen gecompenseerd worden, en die compensatie komt terecht in het nieuw aan te leggen Victoriapark.

 

Compensatie

Afbeelding 2. Verbeelding nieuwe situatie Victoriapark.

De gesprekken rond de kap van de bomen gingen grotendeels over het ontwerp van het Victoriapark en de boomkeuze daarin. Al zo’n jaar geleden had TGE zijn verbazing uitgesproken over het ontwerp, met weinig variatie in boomsoorten en enkel uitheemse boomsoorten. Waren de ambities voor ondersteuning van de biodiversiteit in de stad ineens vervlogen? In de afgelopen maand is het ontwerp steeds een beetje bijgesteld met meer inheemse soorten, vooral als parkbomen verder weg van de Gender. Afbeelding 3 toont deze parkbomen en hun lokalisatie.

Afbeelding 3. Uitwerking van de parkbomen.

De landschapsarchitecten hebben in het ontwerp rekening gehouden met de hoogstedelijke ligging van het park, en de vele functies die ze daarin moeten dienen. De bomen moeten zorgen voor schaduw en verkoeling, moeten ruimtelijk opkunnen tegen de immense woontorens die om het park heen zullen verrijzen, moeten seizoensbeleving bieden met bloesems in de lente en herfstverkleuring in de herfst, en moeten goed samengaan met intensief gebruik van het park (een “boy meets girl”-park). TGE kan meegaan in de boomkeuze en ziet dat er variatie is aangebracht en een gestegen aantal inheemse soorten. Wel zijn we kritisch op teveel keuze voor solitaire bomen in gazon. Voor de ondersteuning van biodiversiteit zowel als de duurzame vitaliteit van de bomen is het van belang om bomen meer te clusteren in combinatie met onderbeplanting. Een intensief gemaaide grasmat onder een boom wordt ook wel het “doodskleed” van een boom genoemd. Dat komt deels doordat bomen en gras een ander bodemtype nodig hebben, maar op deze locatie vooral doordat de bodem zeer gevoelig is voor verdichting (zwaar leemhoudend zeer fijn zand) en dus de wortels zal verstikken. Een “samenwerkend eilandje” met meerdere lagen beplanting vergroot de kans op succes. Alternatief kan de bodem gemulchd worden op de toekomstige kroonprojectie van de solitaire aanplant. Ook zal het helpen als er dode boomstammen nabij de bomen worden geplaatst die langzaam mogen vergaan en de bodem zullen helpen ontwikkelen tot open bosbodem.

De struiklaag is nu bedacht als min of meer zelfstandig onderdeel langs de Lichtstraat. Hier geven we ze weinig kans van slagen tussen de al gevestigde platanen. Trek deze struiklaag daarom meer het park in en cluster ze met de parkbomen om een steviger geheel te krijgen.

Dan zijn er de bomen die langs de beek zijn bedacht. Op dit deel van het ontwerp ligt onze voornaamste kritiek.

Dit beeld zal de bezoeker in verwarring achterlaten. In welk deel van de wereld bevind ik mij? Het vertelt niet het verhaal van Eindhoven, er is niets Brabants aan en het mist evenwicht. Een stadspark mag uiteraard uitheemse, imposante bomen bevatten en uitlichten, maar toch zeker in evenwicht met gepaste trots voor het autochtone landschap? Dat missen wij compleet in een ontwerp met 95 taxodiums tegenover 0 wilgen en 0 elzen - de basis aan beekdalbomen in ons deel van de wereld.

Daarbij is het niet in lijn met wat Eindhoven nastreeft wat betreft biodiversiteit in de stad. Biodiversiteit is niet het enige belang dat hier gediend moet worden, maar als het een factor kán zijn dan moeten we hem zeker niet laten liggen. Waarden stapelen is noodzakelijk in een stad met ruimtegebrek. Het aantal insecten dat gebonden is aan de genoemde inheemse bomen is zomaar een factor 100 hoger dan het aantal insecten dat zich bindt aan exoten. En met de insecten komt de rest van de voedselpiramide. Daarmee verhoogt een diversiteit aan boomsoorten ook de ecologische weerbaarheid van het geheel. Dat zullen we nodig hebben bij toekomstige klimaatextremen. Ten slotte verwachten we ook dat deze soorten makkelijker uitgroeien op de grondslag op de locatie. Met de leemlaag in de bodem is het goed mogelijk dat er boomsoorten moeite hebben met aanslaan. Dan zijn er altijd de autochtone bomen om op terug te vallen.  

Nog enkele soort-specifieke eigenschappen van de Taxodium die we willen benoemen:

• Bij Taxodiums kunnen spontaan takken uitbreken en zelfs kroondelen. Op den duur kunnen ze problemen met de veiligheid veroorzaken. Geen reden om ze helemaal niet toe te passen, maar wel nog een reden voor meer diversiteit.
• We bespraken het fenomeen “luchtwortels”. Door de Taxodiums te combineren met ondergroei voorkom je dat de ‘’luchtwortels’’ worden afgemaaid en zorg je voor een boom eigen ecosysteem wat in staat is organisch materiaal vast te houden en te benutten.

 

Lang verhaal kort: Ten behoeve van de dieren, en mensen met een andere esthetische voorkeur dan de landschapsarchitecten – breng dit deel van het ontwerp in balans met brabantse beekdalsoorten. Wat ons betreft wordt zeker 70 procent van de Taxodiums vervangen door massa’s zwarte els, in combinatie met boswilg, wegedoorn, vuilboom, wilde appel en vogelkers. Ben je nog goedkoper uit ook. Lekker Hollands relevant.

Conclusie

TGE wil de herinrichting en de kap van de bomen aan de Vonderweg niet dwarsbomen, en gaat daarom akkoord met de kapaanvraag. Echter wel met de duidelijke “mits” dat het ontwerp van het Victoriapark nog wordt aangepast zoals we hierboven schetsen. Conform doelstellingen van de gemeente Eindhoven rondom klimaatadaptatie en biodiversiteit, en conform de uitgangspunten van lokale belangengroepen vertegenwoordigd via Trefpunt Groen Eindhoven. Kortweg:

• integreer inheemse bomen langs de Gender, sterker nog geef ze de hoofdrol. Daarmee kies je voor bomen die waarden stapelen in plaats van enkel “esthetiek” (daarbij zijn er genoeg mensen die een beek begeleid door 90 Taxodiums lelijk vinden… die het linker plaatje in Afbeelding 5 verkiezen boven het rechter. maar over smaak valt niet te twisten), en daarmee kies je voor een ontwerp dat het verhaal van Eindhoven vertelt.
• minder bomen in gazon, meer bomen gecombineerd met struiklaag.