Herstel natuur Genneper Parken

7 mei 2020

De Gemeente Eindhoven is bezig met nadenken over de toekomstige ontwikkeling en gebruik van de Genneper Parken. Het ‘motto’ van het inrichtingsplan is het creëren van optimale natuur en (be)leefbaarheid in een uniek cultuurhistorisch landschap dat tegelijkertijd klimaatrobuust gemaakt is voor de toekomst. Diverse partijen mogen ideëen inbrengen.

Royal Haskoning DHV stelde, in opdracht van gemeente, provincie en waterschap het Inrichtingsplan Genneper Parken (2020-2027) op. In nauwe samenwerking met aangesloten groepen hebben wij als TGE onderstaand stuk opgesteld: ‘Analyse Natuur Genneper Parken’. Hierin zetten we op een rij welke planologische bescherming de natuur in het gebied kent en welke voorzieningen er in de Genneper Parken zijn die wel/niet passen binnen de planologische bescherming. Ook doen we, op basis van bovenstaande, een voorstel om een serie maatregelen te nemen voor herstel van de kwetsbare natuur in het gebied. Het stuk is breed gedragen en is een product van de Werkgroep Genneper Parken. Deze heeft het mandaat van alle aangesloten groepen en werkgroepen van Trefpunt Groen Eindhoven.

Het stuk is onze input voor het te ontwikkelen inrichtingsplan en bedoeld om onderdeel uit te maken van het proces om te komen tot dit plan. Het bestaat uit twee delen:

Deel I: Feitelijke analyse van de planologische bescherming in de Genneper Parken afgezet tegenover de bestaande voorzieningen.
Deel II: Voorstel van maatregelen om de natuurwaarde in de Genneper Parken te herstellen en te versterken.

Deze maatregelen geven uitvoering aan de opgave uit het Position Paper om de Genneper Parken gereed te maken voor de toekomst en zijn bovendien gebaseerd op de planologische analyse uit Deel 1.

Voor algemene informatie over het inrichtingsplan Genneper Parken en de verloop van het proces, kun je het iReport Genneper Parken downloaden.

HERSTEL NATUUR GENNEPER PARKEN

Trefpunt Groen Eindhoven heeft in het kader van het ontwikkelen van het inrichtingsplan Genneper Parken (2020-2027) op een rij gezet welke planologische bescherming de natuur in het gebied kent, welke voorzieningen er in de Genneper Parken zijn die wel/niet passen binnen de planologische bescherming, en – op basis van bovenstaande – een voorstel gedaan om een serie maatregelen te nemen ten behoeve van het herstellen van de kwetsbare natuur in dit gebied.

Leeswijzer

Dit stuk is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de bij Trefpunt Groen Eindhoven aangesloten groengroepen. Het stuk bestaat uit twee delen:

Deel 1 | In het eerste deel is een analyse van de planologische bescherming in de Genneper Parken afgezet tegenover de bestaande voorzieningen. Gelet op het feitelijke karakter van dit deel ziet Trefpunt Groen Eindhoven dit onderdeel graag opgenomen in het e-rapport dat door Royal Haskoning DHV wordt opgesteld in het kader van het inrichtingsplan Genneper Parken.
Deel 2 | In het tweede deel wordt een voorstel van maatregelen gepresenteerd om de natuurwaarde in de Genneper Parken te herstellen en versterken. Deze maatregelen geven uitvoering aan de opgave uit het Position Paper om de Genneper Parken gereed te maken voor de toekomst en zijn bovendien gebaseerd op de planologische analyse uit Deel 1.

1 Planologische Analyse Genneper Parken

1.1 Planologische bescherming

De natuurwaarden in de Genneper Parken zijn planologisch beschermd.

In de eerste plaats vallen de stroomgebieden van de Dommel en de Tongelreep onder de bescherming van het Natuur Netwerk Brabant. In afbeelding 1 is de begrenzing van het Natuur Netwerk Brabant in de Genneper Parken te zien^[1].
In de tweede plaats valt bijna het gehele oppervlak van de Genneper Parken onder de bescherming van de Groenblauwe mantel. In afbeelding 2 is de begrenzing van de Groenblauwe mantel in de Genneper Parken te zien. Beknopt geldt het volgende voor ontwikkelingen in de Groenblauwe mantel: De Groenblauwe mantel biedt ruimte voor ontwikkeling van gebruiksfuncties (zoals landbouw en recreatie) mits deze bijdragen aan de kwaliteiten van natuur, water en landschap. De Groenblauwe mantel biedt in beginsel geen ruimte voor stedelijke ontwikkeling of ontwikkeling van nieuwe (kapitaal)intensieve vormen van landbouw en recreatie.
Ten derde geldt uiteraard het gemeentelijke bestemmingsplan. Een groot deel van de gronden in de Genneper Parken heeft hierin de bestemming ‘Natuur 1’, Natuur 2’, ‘Recreatie’ of ‘Landbouw met waarden’. In afbeelding 3 is een verbeelding van het bestemmingsplan opgenomen.

[1] In het kader van het B5 bod zijn recent nieuwe percelen in de Genneper Parken voorgesteld om in te richten en te beschermen als Natuur Netwerk Brabant. Een aanvraag is hiervoor ingediend bij het Groen Ontwikkelfonds Brabant.

1.2 Planologische Analyse voorzieningen

Op basis van de planologische bescherming is een feitelijke analyse gemaakt van de huidige voorzieningen in de Genneper Parken. Sec vanuit deze planologische bescherming bekeken (zie definitie hierboven) heeft de analyse geleid tot een verdeling over drie categorieën:

Voorziening passend binnen planologische bescherming
Voorziening niet passend binnen planologische bescherming, daterend van vóór 2000^[1] 3. Voorziening niet passen binnen planologische bescherming, daterend van na 2000

Het resultaat van deze analyse staat in tabel 1.

Tabel 1 | Analyse bestaande voorzieningen

De categorisering zoals opgenomen in tabel 1 wil niet zeggen dat voorzieningen opgenomen in kolom 2 of 3 geen waarde toevoegen aan de Genneper Parken. Echter geeft het wel zicht op de mate waarin de ruimte binnen de planologische bescherming reeds gebruikt is door de huidige functies.

[1] De verdeling tussen voorzieningen vóór en na 2000 is gemaakt omdat in 2000 de voorloper van de Groenblauwe mantel (de Groene Hoofdstructuur) van kracht ging. Alle voorzieningen die na die tijd zijn toegevoegd in de Groenblauwe mantel zijn gedoogd ofwel onder uitzonderingsregels goedgekeurd en ontwikkeld.

1.3 Conclusie

Sinds 1960 hebben vele voorzieningen in de Genneper Parken een plek gekregen. Sommige passend binnen het unieke natuur- en cultuurlandschap zoals de Heemtuin en de Genneper Hoeve. Andere zijn door hun ruimtebehoefte toevalligerwijs in de Genneper Parken terecht gekomen zoals Rijschool Leeuw en diverse sportvoorzieningen.

De toename aan voorzieningen en sport heeft logischerwijs tot gevolg gehad dat de natuur in oppervlak sterk is teruggelopen. In onderstaande grafiek is deze tendens gevisualiseerd. Ook de kwaliteit van de natuur is door de vele ontwikkelingen aangetast. Op veel plekken is de natuur teruggebracht tot een smalle zone waardoor de functionaliteit voor flora, fauna en klimaatbeheersing sterk is teruggelopen.

De bescherming van de Groenblauwe mantel is bedoeld om onze meest waardevolle- en kwetsbare natuur te beschermen. Dit zijn de natuurlijke gronden die in Brabant vallen onder het Natuur Netwerk Brabant. De Groenblauwe mantel laat enige ruimte open voor ontwikkeling van gebruiksfuncties mits deze bijdragen aan de kwaliteiten van natuur, water en landschap. Andere functies zijn in beginsel niet mogelijk binnen de Groenblauwe mantel, maar een harde verbodsbepaling ontbreekt. De provincie heeft de bevoegdheid om op grond van de Interim Omgevingsverordening (waar NNB en Groenblauwe mantel onderdeel van zijn) voorzieningen toe te laten of af te wijzen. Gemeentes dienen naar deze verordening te handelen. Gelet op de feiten uit deze analyse is veel gebruik gemaakt van de overwegingsruimte van de Groenblauwe mantel. Het toelaten van een enkele (sport)voorziening lijkt richtlijn geworden voor vergelijkbare verzoeken. Dit fenomeen noemen we ook wel precedentwerking. En zelfs na het vaststellen van de structuurvisie, die een uitermate conserverend karakter heeft, zijn er nog vele voorzieningen toegelaten.

Van de drie elementen sport, voorzieningen en natuur heeft alleen het laatste element telkens moeten inleveren. Sport en voorzieningen bepalen vandaag de dag grotendeels het beeld in de Genneper Parken. Hiermee is de natuur, die juist beschermd dient te worden door de Groenblauwe mantel, kwantitatief én kwalitatief aangetast tot een fragiel en kwetsbaar systeem.

2 Maatregelen tot herstel en versterking natuurwaarden

Opgave: Genneper Parken gereed maken voor de toekomst

Het Genneper Parken inrichtingsplan dat nu in gang gezet is biedt mogelijkheden om de aantasting van de natuurwaarden in het gebied te herstellen en daarmee de ecologische en landschappelijke kwaliteiten van het gebied te versterken. Daarmee wordt invulling gegeven aan het Position Paper waarin de opgave om de Genneper Parken gereed te maken voor de toekomst centraal staat. De komende jaren zal de druk op het gebied toenemen door onder meer de groei van de stad en een uitbreiding van de High Tech Campus (van 12.000 naar 18.000 werknemers). Als gevolg van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies is de waarde van de groenblauwe structuur van het beekdallandschap van de Tongelreep en de Dommel bovendien belangrijker dan ooit voor de leefbaarheid van Eindhoven. Dit beekdallandschap geeft onze stad haar waterberging, haar koelteplekken en brengt ons belangrijke soorten zoals vleermuizen die de omgeving muggenvrij houden. De zorg voor robuuste en veerkrachtige natuur in de Genneper Parken is essentieel om nog decennialang te kunnen genieten van het groen en de rust van dit unieke landschapspark op een steenworpafstand van het centrum van Eindhoven.

Mogelijkheden: robuuste en veerkrachtige natuur

Trefpunt Groen Eindhoven ziet mogelijkheden om de natuurwaarde in de Genneper Parken te herstellen en te versterken. De meest gangbare wijze hiervoor zijn maatregelen zoals het ecologisch verbinden en verbeteren van gebieden ten behoeve van bijvoorbeeld vleermuisroutes of vlindercorridors. Echter, om slagen te maken die recht doen aan de ambitie om de Genneper Parken toekomstbestendig te maken zijn grootschaligere maatregelen nodig. Wil de Genneper Parken haar unieke waarde behouden dan zal alleen natuuruitbreiding of natuurherstel kunnen zorgen voor een trendbreuk om de verstedelijking van de Genneper Parken te stoppen en de balans tussen natuur en voorzieningen te herstellen (conclusie, paragraaf 1.3). Dit ‘omdenken’ heeft geresulteerd in een lijst van voorzieningen, opgenomen in paragraaf 2.1, die Trefpunt Groen Eindhoven graag uit de Genneper Parken zou willen halen om zodoende de vrijgekomen ruimte terug te geven aan de natuur. Deze kansenlijst is onderbouwd met argumenten van de bij TGE aangesloten groepen. Uitgangspunt zijn de eerder genoemde planologische beschermingen (Deel I) die pleiten voor bescherming en herstel van natuurwaarden. Tevens is per voorziening het potentieel oppervlak aan natuurwinst toegevoegd. Met deze maatregelen ontstaat er een trendbreuk waardoor de verhouding natuur – (sport)voorzieningen hersteld kan worden ten gunste van robuuste en veerkrachtige natuur. Deze kans is visueel weergegeven in onderstaande grafiek. In paragraaf 2.2 zijn enkele suggesties opgenomen voor reguliere maatregelen om de natuurwaarde in de Genneper Parken te versterken. Deze lijst is slechts een aanzet en dient verder uitgewerkt te worden.

2.1 Maatregelen herstel natuurwaarden

Trefpunt Groen Eindhoven ziet met het inrichtingsplan volop kansen om de meest ongepaste en ruimtevretende bebouwing weg te halen en terug te geven aan de natuur. Meer oppervlak aan natuur brengt uiteraard meer natuurbeleving met zich mee waardoor de groei van de stad opgevangen kan worden. Met voorgestelde maatregelen kunnen we een revitalisatie avant la lettre uitvoeren.

Rijschool Leeuw
Deze rijschool met oefenterrein is dermate niet passend in de Genneper Parken dat argumenten tot verwijdering nauwelijks nodig zijn. Meer dan 12.000 m²asfalt aan de noordingang van de Genneper Parken doet absoluut geen recht aan de benaming “Parken”.

De wens om Rijschool Leeuw te laten verhuizen komt ook vanuit de huidige pachter. Deze zou zijn bedrijfsvoering willen uitbreiden met bebouwing die in de huidige situatie niet mogelijk is. Door binnen het inrichtingsplan verhuizing van de rijschool op te nemen en natuur terug te brengen dienen we de recreanten en de huidige gebruiker. Dit deel van de Genneper Parken moet een hoofdthema vormen in het toekomstige inrichtingsplan De rijschool neemt nu 16.000 m²in beslag

De Gemeentewerf
De gemeentewerf aan de Charles Roelslaan is een raar sujet binnen de Genneper Parken. Vanuit de historie was de keuze voor deze plek nog logisch (opslag van allerlei sportmeubilair en materiaal dat hieraan verbonden was). Heden ten dage is het vooral een opslagplaats van verkeersborden, tweedehands lantaarnpalen, wegaanduidingen en in onbruik geraakte verkeersborden. De activiteiten van de werf en in het verlengde de functie hiervan, nemen in rap tempo af. In 2019 speelde de vraag al om de gehele werf te verhuizen naar Waalre. Waar de werf vooral een storende functie heeft is aan de westzijde zeer nabij het beekje de Tongelreep.

In 2019 is besloten om een kleine strook van de werf af te halen om zodoende de oever van de Tongelreep te verbreden. Een goed begin maar het amoveren van de gehele werf zou pas echt een ecologisch effect sorteren alsook bijdragen aan de natuurbeleving. Oevers van beken zijn per definitie waardevol en bezitten een grote hoeveelheid aan biodiversiteit. Door brede ecologische zones langs de oevers kunnen ongerepte natuur en onverharde wandelpaden naast elkaar bestaan. Op vrij korte termijn is de werf onbemand (personeel dat gaat wordt niet meer aangevuld) en daarmee een goed moment om dit historisch erfgoed voorgoed op te ruimen. Ruimte die de werf nu inneemt 5.500 m².

Graanschuur en ‘villa’ Genneperweg 145
Nadat de functie van het MEC vervallen was wordt dit gebouw de “Graanschuur” genoemd. Inmiddels is dit gebouw ernstig aan het verkrotten en is het niet gelukt, ondanks tientallen initiatieven in een tijdsbestek van 9 jaar, om dit gebouw een geschikte functie te geven.

Het gebouw is een echte dissonant zeker gezien de plaats naast de mooie Genneper Watermolen. Het woonhuis dat onterecht de naam ‘villa’ draagt verstoort al jaren het aanzien van de Gennepweg. Het ontbreken van een functie voor de Genneper Parken van zowel de Graanschuur als de villa en het feit dat het verval en vergaand gevorderd is, eist een afbraak van beide panden. Vrijgekomen ruimte ~2.000 m²

Berkenhuisje
Hoewel het Berkenhuisje tegenover de Genneper hoeve weinig ruimte inneemt is het een storend element in het landschap. Het zou een goede zaak zijn dit bouwwerk te slopen en er natuur voor in de plaats te laten komen. Niet alleen hoort het niet in het cultuurlandschap thuis, ook de mogelijkheid om het ooit voor bewoning geschikt te maken ligt op de loer. Het opruimen van het Berkenhuisje laat zien dat de Groenblauwe mantel gerespecteerd wordt.

Gronden rondom de Manege Genneperweg kansrijk voor natuurontwikkeling
Wellicht de grootste kans en de meeste kans op vergroten van de natuurwaarde ligt naast de manege. De weiden tussen de Prof. Holstlaan en de Genneperweg bevatten een monocultuur aan grasland. Als deze weides bij de natuur van de Genneper Parken gevoegd worden breidt deze uit met 125.000 m²nieuwe natuur. Dit zou een ultieme kans bieden om de broze vogelpopulatie te versterken. Als de weides een beheer krijgen waardoor het voor weidevogels aantrekkelijk wordt zouden we werkelijk een slag kunnen slaan. Met name de weidevogels zien we in Nederland in aantal en soortenrijkdom enorm dalen. Een uitgelezen kans om deze soorten te stabiliseren en hoogstwaarschijnlijk te laten herstellen. Totale oppervlakte tussen de 100.000 en 150.000 m²

IJssportstadion amoveren
Het ijssport stadion aan de Antoon Coolenlaan is, ecologisch gezien, een sta in de weg voor de verbinding tussen Gennep Noord en Zuid. Het complex neemt een enorme hoeveelheid ruimte in beslag;

De gloriejaren van het IJssportcentrum liggen vooral in het verleden. Het notoire exploitatietekort heeft ertoe geleid dat er tal van andere activiteiten plaatsvinden die weinig met de IJssport te maken hebben. Ook de concurrentie door zeer dichtbij gelegen centra in Breda en Tilburg is een overweging waard om te toetsen of dit sportcentrum überhaupt nog levensvatbaar is. Braderieën, vlooienmarkten en luidruchtige festivals moeten de eindjes aan elkaar knopen. Voor deze activiteiten is het Indoor Sportcentrum een veel geschiktere plaats. Qua duurzaamheid kan dit centrum ook niet meer mee en geleidelijk verliest het beoefenen van schaatsen belangstelling, simpelweg omdat er weinig tot geen winters meer zijn waar we kennis maken met het schaatsen op natuurijs. Ons voorstel is, als Eindhoven een IJssportcentrum ambieert, een duurzaam centrum te bouwen op een plaats waar het de natuur niet hindert. In onderhavig geval zou het terrein van BIC (Brainport Industy Campus) een mooie mogelijkheid bieden. Onlangs is er nieuwe natuur toegevoegd door de Wim van Tuijllaan te amoveren om de ecologische inrichting te vervolmaken stellen wij voor dit verouderde IJssport centrum af te breken en elders op te bouwen. Het IJscentrum neemt momenteel 40.000 m² in beslag.

2.2 Reguliere maatregelen voor herstel en versterking natuurwaarden

Maatregelen ter versterking van de ecologische waarden, gebaseerd op ecologische rapportages. Denk aan;

het versterken van vleermuisroutes; de laatste jaren zijn de vleermuisroutes in kwaliteit teruggelopen, onder meer door aanleg van de HOV Aalsterweg. Dit terwijl Genneper Parken en omgeving (Eikenburg met name) het meest vleermuisrijke gebied van Eindhoven is met veel soorten en kraamkolonies in oude bomen. Het herstellen en versterken van de vleermuisroutes- en verblijfsplaatsen in dit gebied zou om deze reden een van de belangrijkste doelen moeten zijn van het inrichtingsplan.
geschikt maken van oevers voor bijzondere soorten etc.
versterken/ontwikkelen van houtwallen/singels waar mogelijk; vooral bij de graslanden van de manege zijn heggen, hagen, houtsingels en dergelijke zeer wenselijk, maar ook rondom de graslanden van de Genneper Hoeve is meer mogelijk. Oorspronkelijk waren er hier ook meer heggen. Deze zijn in de loop der jaren vervangen door prikkeldraad.
Verbeteren leefgebied van de kievit; de kievit broedt op de graslanden grenzend aan de Dommel en de Professor Holstlaan. Echter is de achteruitgang schrijnend (van 12 broedparen in 2005, naar 1 broedpaar in 2018) en vraagt om maatregelen.
Uitvoering geven aan het Biodiversiteitsplan 2019, gronden Landgoed Gennep.
Onderzoek naar de mogelijkheid tot terugkeer van de Patrijs in het gebied. Deze soort is in 2005 verdwenen uit het gebied. Lage heggen/hagen zijn belangrijk (langs de Professor Holstlaan is alles weg) in combinatie met gras/kruidenstrook en goed maaibeheer.
Een kans ligt tevens in het ecologisch inrichten van de zone, parallel aan de A2/N2 tussen de Professor Holstlaan en de Roostenlaan. Deze brede strook is oorspronkelijk gereserveerd voor het tracé van de HOV2. Daar waar dit tracé niet wordt gerealiseerd doet zich hier een kans voor om de zone ecologisch in te richten.
In dezelfde hoek ligt tevens een opgave om het viaduct onder de A2/N2 aan de Professor Holstlaan in te richten als ecologische verbinding. Denk aan een vleermuisvriendelijke inrichting middels aangepaste verlichting en een ruige stobbenwal. Middels deze eenvoudige ingreep kan een ecologische verbinding tussen het bosgebied in Waalre (ten oosten van de Dirck van Hornelaan) en de Genneper Parken gerealiseerd worden.

Trefpunt Groen Eindhoven

Foto: Bea Straver

terug naar overzicht