Algemene opmerkingen 

1. Het Stadsbos Eindhoven is het laatste stuk van substantiële omvang binnen Eindhoven dat de potentie heeft om natuur grootschalig te herstellen. Het is waarschijnlijk ook de allerlaatste kans in de tijd om dat te doen, met alle voordelen voor onze samenleving die daaruit voortvloeien, waaronder de gezondheid en vitaliteit van mensen: niet alleen voor degenen die het Stadsbos bezoeken, maar voor iedereen in Eindhoven. We moeten streven naar een optimale ontwikkeling en herstel van de natuur in samenhang met de aanwezigheid van mensen. Belangrijke natuurwaarden die al aanwezig zijn, moeten worden beschermd tegen verstoring en de biodiversiteit moet worden versterkt daar waar dat nodig is.
2. Hoewel het gemeentelijk document een 'visie' wordt genoemd, lijkt soms wat wordt gepresenteerd meer op een 'masterplan'. Bijvoorbeeld: aan de ene kant is aangegeven dat de zonering zal worden bepaald na natuuronderzoeken, en vervolgens worden kaarten gepresenteerd waarop zones, paden en structuren zijn aangegeven. De kracht van beelden is dat als je ze eenmaal ziet, je ze niet meer kunt "ontzien" en dat ze het middelpunt van de discussie worden. In dit stadium zouden we ons moeten richten op het definiëren van wat we wel en niet willen, en niet waar. Dat zou in een tweede fase moeten gebeuren. Zoals we al eerder schreven in onze reactie op het concept ontwikkelingsvisie, zijn er verschillende ruimtelijke beslissingen die pas genomen kunnen worden nadat de resultaten van een flora- en faunaonderzoek klaar zijn. 
3. In sommige hoofdstukken is er verwarring tussen wat een visie (of plan) is voor de Wielewaal en voor het Stadsbos. Wat van toepassing is in de Wielewaal is misschien niet wenselijk in andere delen van het Stadsbos (b.v. vernatting bos). Dit weten we pas na verdere studie en overweging.
4. In onze visie zijn bezoekers en recreanten te gast op de Wielewaal. Als gast kunnen ze er gezond recreëren en genieten van de groene omgeving, maar hebben ze zich wel aan de regels te houden (bezoek zonder hond, laag geluidsniveau, na zonsondergang geen toegang, geen afval achterlaten en zwerfafval oprapen, afstand tot dieren en vogels houden, op de paden blijven, niets uit de natuur meenemen). Bezoekers delen deze boodschap met anderen. Daarmee helpen ze de natuur te behouden voor de huidige en toekomstige generaties.
5. Tevens adviseren we nu al een organisatie “Vrienden van De Wielewaal” in het leven te roepen die zich bezig gaat houden met crowdsourcing en crowdfunding. Ook van belang is dat vrijwilligers voor het onderhoud en beheer worden aangetrokken en gefaciliteerd. Zonder extra middelen en vrijwilligers is de Wielewaal in onze ogen niet duurzaam te exploiteren. Tevens kan hiermee worden voorkomen dat de exploitatie en het beheer van de Wielewaal ten koste gaat van andere groengebieden in Eindhoven.
6. We stellen voor dat de gemeente een overlegstructuur opzet om het Stadsbos als totaal en de ontwikkelingen in de deelgebieden te volgen. TGE wil hieraan deelnemen om deze natuurontwikkeling te waarborgen. Directe belanghebbenden per deelgebied van het Stadsbos hebben hierin ook een stem. 

Over ‘Bestaande situatie’ en ‘Thema’s van het Stadsbos’ 

Pluspunten aanwezig in het document: 

• Wens voor langzame mobiliteit (wandelen/fietsen) 
• Samengaan met het historisch erfgoed 
• Bewustzijn van de noodzaak en het evenwicht tussen openstelling voor het publiek met druk en mogelijk verstoring van bezoekers als gevolg en het behoud van de ecologische kwaliteit van het gebied en belangrijke soorten. 

Over ‘Integraal Visie Stadsbos’ (v.a. p27) 

Pluspunten aanwezig in het document: 

• Er moet een duidelijke zonering recreatie/natuur komen (p31). 
• De opzet van monitoring van bezoekersdruk na openstelling (p31). We gaan ervan uit dat dit vanaf dag 1 effectief wordt geïmplementeerd, inclusief een voorafgaande nulmeting. 
• De opzet naar langzame mobiliteit; (bijna) geen nieuwe parkeerplaatsen binnen het stadsbos (p35) 
• Verbetering in openbaar vervoer (p32). 
• Er komen geen mountainbikepaden (p34). 
• Zoveel mogelijk gebruik makend van bestaande paden (p35). 
• Benadrukking dat de aanleg van het padenstelsel in het stadsbos gefaseerd wordt uitgevoerd en afhankelijk is van de uitkomsten van de natuuronderzoeken (p35). TGE zal er nauwlettend op toezien dat dit ook het geval is. 
• De beslissing dat "Functies die een plek krijgen moeten kleinschalig zijn, geen negatieve effecten hebben op de natuur en gebruik maken van het specifieke karakter van de plek." (p39). 

Zorgen/Verbeterpunten: 

• Iets wat in ons mening ontbreekt in de visie voor Natuur (punt 4.4): zoeken naar extra gebieden met natuurwaarden binnen het Stadsbos die in de toekomst deel kunnen uitmaken van het Natuur Netwerk Brabant of als Ecologische Verbindingszone. 
• We begrijpen echt niet waarom de spoorweg op kaarten 4.4.2 en 4.4.3 (p37 en 38) wordt aangegeven als een huidige of toekomstige groene corridor/ecologische hoofdstructuur. 
• Over het terugbrengen van de Kromme Sloot en de vernatting van bossen: we zouden graag hydrologisch en ecologisch onderzoek zien voordat we met zekerheid kunnen stellen dat "de ecologische gezondheid van het stadsbos wordt bevorderd" (p36). Dit kan gelden voor de productiebossen in de Wielewaal. Gezien de diversiteit aan landschappen en bossen die de Kromme Sloot doorkruist in het hele stadsbos, moet het effect van vernatting voor elk daarvan worden geanalyseerd. 
• TGE en achterban denken dat een hoofdwandelroute door het hele Stadsbos, waarmee de Wielewaal met de andere deelgebieden verbonden wordt, van toegevoegde waarde zou kunnen zijn voor de identiteit van het Stadsbos. Naast deze hoofdroute kunnen er kortere vastgestelde wandelroutes door een of meerdere delen van het Stadsbos gemarkeerd worden. De routes van verschillende lengtes (aangegeven met b.v. gekleurde paaltjes) stellen bezoekers in staat langer of korter in het gebied te verblijven. Hierdoor is het ook mogelijk om de menselijke druk naar bepaalde gebieden te sturen en weg te houden van andere. 
• Aangezien de resultaten van het gedetailleerde flora- en faunaonderzoek nog niet beschikbaar zijn, kunnen we geen uitspraak doen over de mogelijke route van het Struinpad. Niettemin verontrust het ons dat de voorgestelde route verschillende oude, en tot nu toe gesloten, bossen doorkruist over de verschillende deelgebieden van het Stadsbos. Aan de andere kant is het, als een nieuwe route is aangelegd, ook een kans om kritisch te denken over het opheffen van overbodige bestaande paden in de verschillende deelgebieden (b.v. binnen de Grote Beek, Herdgang, Wielewaal, e.a.) en een kans om nieuwe stiltegebieden voor de natuur te creëren. 
• Er moet ook worden nagedacht over het gebruik van het fietsnetwerk als geheel. Welke fietspaden zijn bedoeld voor woon-werkverkeer (meestal snellere stroken, met drukke piekperioden) en welke voor (langzame) recreatie? Het is bijvoorbeeld niet duidelijk welk doel een fietspad langs de Postdijk (Wielewaal) zou hebben. 

Deelgebieden binnen het Stadsbos: 

Kennislandgoed BioArtLab en ISE 

Een zoeklocatie voor een mogelijke openluchtschool (naar Deens voorbeeld) heeft een plaats gekregen op de tekening van het gebied (nummer 1 op de kaart). Voor ons is het niet helder wat voor soort openluchtschool dit zou zijn en welke faciliteiten deze nodig zou hebben. Noch wat de mogelijke schaal van het geheel wordt en wie hiervoor het initiatief neemt.  

Ons algemeen advies is om nieuwe faciliteiten niet nog meer te verspreiden binnen het Stadsbos, ten koste van bestaande rustige gebieden. Concentreer ze in plaats daarvan rond bestaande faciliteiten en gebouwen.

Philips de Jongh wandelpark 

Onze zorgen betreffen vooral de twee voorgestelde entreépaviljoenen en het voornemen om het bos te vernatten: 

• Entreépaviljoen aan de westelijk grens tegen Herdgang: TGE is tegen de bouw van een entreépaviljoen op deze locatie: het is een van de rustigere plekken van het Philips de Jonghpark, met oude beuken en een bodem met weinig verstoring. In de praktijk zou dit paviljoen binnen het Stadsbos gebouwd worden, in een bestaand bosgebied opgenomen in de NNB. Als het toch moet, stellen we voor om een alternatieve locatie te zoeken in het Herdgang-gebied (er is daar al een horecagelegenheid) of bij de hoofdingang van de Wielewaal langs de Oirschotsedijk. 
• Entreépaviljoen aan kruising Zwaanstraat/Elburglaan: bouw het niet ten koste van bestaande bomen. Minimaliseer verharding binnen de grenzen van het park.  
• Over het terugbrengen van de Kromme Sloot en mogelijk vernatting van bossen binnen het Philips de Jonghpark: er moet worden onderzocht of dit gewenst is. De aanwezige oude grote bomen hebben een grote waarde, waarop een nieuwe aan te leggen waterloop geen negatieve invloed zou moeten hebben. 

Landgoed Mispelhoef en buitenplaats Strijpse Es 

Ondanks zijn kleine oppervlakte heeft dit deelgebied een belangrijke strategische ligging. Ingeklemd tussen het Flight Forum en het GDC Acht, met het BIC1 ernaast, is Mispelhoef het enige onbebouwde deel van de 'buitenste gordel' van NW Eindhoven. Het is een belangrijke ecologische schakel tussen de stad en de omgeving. En deze moet robuuster worden gemaakt. Toch zien we dat er te veel functies en voorzieningen zijn omschreven voor zo een klein gebied: een parkeergelegenheid, recreatiewoningen, en een mogelijke stadscamping.  

Wat wij verdedigen: benut dit laatste onbebouwde terrein om een robuuste ecologische verbinding te maken. Onze voorstelen voor dit deelgebied: 

• Regeneratieve voedselproductie is een goed initiatief; 

• Bouw hier geen parkeerterrein; 
• Stadscamping zou beter ergens in het Philips van Lenneppark passen;  
• De bestaande bomenlanen verbreden; 
• Er zijn twee kleine vakken NNB-bos die groter gemaakt kunnen worden; 
• Kijk naar andere mogelijke ecologische verbeteringen (graslanden, poelen, etc.); 
• Dit gebied is omgeven door wegen: maak goede faunapassages naar de omliggende gebieden. 

Buitenplaats Welschap 

We staan nog steeds achter wat er in onze reactie op de conceptontwikkelingsvisie is geschreven: Trefpunt Groen Eindhoven en achterban zijn sterk van mening dat er niet dient te worden gebouwd op het terrein.

Met twee aanvullingen: 

Naast de twee aangegeven mogelijk faunapassages (punt 10 op de kaart) adviseren we er ook een extra faunapassage onder de Anthony Fokkerweg die het bos achter het BIC1-terrein en het bos naast Novotel met elkaar zullen verbinden.  

Dit is het leefgebied van de kamsalamander, een bedreigde amfibiesoort beschermd door Nederlandse en Europese wetgeving. De poelen worden gebruikt als voortplantingsgebieden; de omringende bossen als landhabitat en overwinteringsplaatsen. In elke verdere ontwikkeling binnen Welschap moet hiermee rekening gehouden worden. 

Reactie op het Ruimtelijk plan landgoed de Wielewaal (versie 19-09-2023)

Algemene opmerkingen 

We willen beginnen met te stellen dat het zeer opmerkelijk is dat in deze versie van het document, het hoofdstuk betreffende de Wielewaal geen 'visie' meer is, maar een 'ruimtelijk plan'. Dus een concreter plan dan wordt verwacht in dit stadium. Tot nu toe is alleen een QuickScan Fauna en Flora uitgevoerd. Het gerichte soortenonderzoek is pas recent afgerond (zoals de Gemeente ons op 12 september vertelde). Met de resultaten van dit onderzoek is er een beeld van de aanwezigheid van mogelijk bedreigde soorten, mogelijk ecologisch belangrijke gebieden en dus ook gebieden waar geen menselijke aanwezigheid gewenst is. Wij vinden het vreemd (en te gehaast) om een ruimtelijk plan te presenteren zonder de resultaten van dit onderzoek af te wachten als basis. 

Pluspunten aanwezig in het document: 

• De gefaseerde openstelling en de tweedeling in gebruik op Landgoed De Wielewaal op basis van de cultuurhistorische waardering van het gebied en uitslag van natuuronderzoeken.  
• De aanduiding dat sommige gedeeltes volledig afgesloten zullen blijven, ten behoeve van de biodiversiteit in het gebied. 
• De zorgvuldigheid bij het opstellen van de programmakalender (punt 6.8).  Onder andere het sluiten van sommige gebieden tijdens het broedseizoen en het ontsluiten van verschillende secties uitgesmeerd over verschillende jaren. 

Zorgen/Verbeterpunten: 

• In het algemeen, kijkend naar wat er is voorgesteld voor het "Ruimtelijk Plan Wielewaal", lijkt het erop dat er veel is teruggekeken naar het verleden en weinig aan de toekomst. Er is nagedacht over wat kan worden hersteld zoals het vroeger was, maar niet over wat er effectief kan wordt veranderd om beter voorbereid te zijn op de toekomst (met uitzondering misschien van mobiliteit, met de introductie van fietspaden). 
• In het verlengde hiervan stellen we voor om na te denken over welke culturele en landschappelijke elementen niet de moeite waard zijn om te herstellen of herbouwen -omdat ze niet meer bestaan, omdat ze te veel geld kosten om te herstellen/onderhouden of omdat ze zich op ongeschikte locaties bevinden - en die gebieden te gebruiken om de natuur te herstellen. Daarom zouden we graag zien dat een van de punten op pagina 57 naar deze mogelijkheid verwijst, zodat hier in de komende stappen verder over nagedacht kan worden.  
• Ondanks de aanduiding van een groot stiltegebied ten oosten van de loop van de Kromme Sloot, vinden wij niet dat dit het enige stiltegebied binnen de Wielewaal zou moeten zijn. Daarom, als aanvullend punt in dit plan (op pagina 57) zien we graag "Het zoeken naar locaties voor andere stiltegebieden voor natuurbescherming of natuurherstel binnen de Wielewaal". 
• De inleiding van het document luidt: "De aanleg van het padenstelsel in het stadsbos gebeurt gefaseerd en is afhankelijk van de uitkomsten van de natuuronderzoeken." Echter, dit deel van het document bevat al een nieuwe wandelkaart 'in ode aan de wandelkaart van Philips'. Het is ons niet duidelijk of deze kaart een definitief voorstel is of slechts een ambitie of een idee om te bespreken. We zien te veel paden op de kaart ingetekend. We pleiten ervoor binnen de Wielewaal het aantal wandelpaden te beperken. Enkele paden op de historische kaart komen hiermee te vervallen. 
• We zijn ook van mening dat het voorgestelde ‘Struinpad’ langs de grens van het stiltegebied moet lopen in plaats van er doorheen. 
• Het is goed om te lezen dat ‘Voor de aanleg van fiets- en wandelpaden wordt gebruikt gemaakt van bestaande paden en wordt uitgegaan van een gefaseerde aanpak’ (p. 54). We zouden ook graag opgenomen zien dat, om het nieuwe netwerk van paden te creëren, de huidige paden die door bosgebieden lopen niet verbreed worden (vooral als dit betekent dat er bomen gekapt moeten worden). 
• Het is belangrijk dat mensen naar de Wielewaal kunnen fietsen. Maar er moet goed worden vastgelegd waar er binnen de Wielewaal gefietst kan worden. Kijkend naar wat er in andere parken in Eindhoven gebeurt, hebben mensen de neiging om over elk verhard pad te fietsen, zelfs als dat niet de bedoeling is. 
• Het mogelijke fietspad langs de Postdijk moet geen woon-werkfietspad worden, onder andere vanaf de BIC-terrein, zonder samenhang met het Wielewaalgebied. Dit kan een bron zijn van veel drukte en verstoring van de rustige sfeer voor zowel mens als natuur. Er bestaan al andere mogelijkheden binnen het Stadsbos voor woon-werkverkeer per fiets. 
• We zijn tegen het idee van een mogelijk toekomstig fietsverbinding van de Postdijk in een rechte lijn richting de Elburglaan te laten lopen (p54 en punt 6 in p57). Dit bosgebied wordt aangeduid als een stiltegebied; het is daarom tegenstrijdig om er een nieuw fietspad doorheen te plannen. 

• Er moet ook goed worden nagedacht over het beoogde boomtoppenfietspad vanaf de brug bij Tegenbosch (p55 en punt 8 in p57). Dit stuk bos is nu een rustgebied, zonder paden. De impact van de bouwfase zelf moet zorgvuldig worden bekeken. 

Reactie op het Groenbeheerplan Landgoed de Wielewaal (versie 19 september 2023)

Het is een goed geschreven document met een duidelijke structuur en doelen. Bovenal gaat het uit van een goed uitgangspunt: het versterken van de natuur en biodiversiteit binnen de Wielewaal, rekening houdend met de historische en culturele achtergrond. We omarmen de ambitie om de huidige bosgebieden (meestal oude productiebossen) te herstellen tot gevarieerde gemengde bossen met rijke strooiselsoorten. Er wordt ook meer ruimte gegeven voor natuurlijke processen in de bosgebieden. Het is een ambitieus plan, maar wel een dat de natuurlijke en ecologische waarde van het gebied zal verbeteren. 

Ook de onmiddellijke beheersmaatregelen zoals het stoppen met intensief maaibeheer, het laten liggen van dood hout in de bossen, het laten staan van dode bomen waar mogelijk, en andere soortgelijke maatregelen, lijken een goed begin te zijn voor revitalisering van het gebied.  

Desondanks zijn er enkele punten van zorg en verbeteringen die we willen voorstellen: 

• Het is belangrijk dat bezoekers vanaf dag 1 op de wandelpaden blijven. Daarom raden we aan om deze aanbeveling (pagina 27) "Binnen 2 jaar na inrichting moeten de waardevolle rustplaatsen aan de randen worden voorzien van een voorziening die het betreden en afwijken van de gebruikelijke paden onaantrekkelijk maakt." direct na opening in te voeren. Dat is van het grootste belang: als er eenmaal sluiproutes ontstaan krijg je deze moeilijk weer weg. 
• Op de Wielewaal mogen geen honden komen (zelfs niet aangelijnd). Er zijn al genoeg gebieden in Eindhoven waar mensen met hun hond kunnen wandelen. Als honden alleen aangelijnd toegestaan zouden zijn, zal het moeilijk (zelfs onmogelijk?) te handhaven zijn, zoals dat ook in veel andere (natuur)gebieden in Eindhoven gebeurt. Het gebied is nooit opengesteld voor mensen, noch voor honden. Het is makkelijker direct geen honden toe te staan dan om ze wel toe te staan en dan terug te moeten komen op deze beslissing. Wij zijn van mening dat met de juiste communicatie iedereen dit besluit zal begrijpen. 
• Zoals eerder geschreven in onze reactie op het Ruimtelijk Plan Landgoed De Wielewaal, vinden wij dat er kritisch gekeken moet worden of er cultuurhistorische landschapselementen zijn die het niet waard zijn om te herstellen of te herbouwen. En gebruik deze gebieden in plaats daarvan voor natuurherstel, zonder bezoekersdruk. 
• Poelen en vennen worden beschreven in hoofdstuk 3, maar hebben geen vervolgactie qua invulling in hoofdstuk 4. Behalve de grote poel (vroeger een ven) bij ‘de hut van Oom Ton’ (in de huidige tijd wellicht beter aan te duiden met “de Hut van Anton’), zijn er ten minste 10 andere kleinere poelen in de Wielewaal (zoals staat in de QuickScan en Natuurwaarden rapporten). Verder, in tegenstellingen tot vogels, vleermuizen, insecten en zoogdieren en af en toe de levendbarende hagedis, worden de amfibieën niet expliciet genoemd. De amfibieën zijn een primaire doelsoort; de alpenwatersalamander is daar een duidelijk voorbeeld van en deze is ook door de gemeente als ambassadeur gebruikt. Voortplantingswateren voor amfibieën moeten worden ingericht en beschermd tegen verstoring door honden en mensen. Er moet ook aandacht besteed worden aan de winterverblijven van dood hout die gebruikt worden door amfibieën en dicht struweel dat als jachtgebied gebruikt wordt (ook door verstoring te voorkomen). Deze winterverblijven liggen op enige afstand van poelen. Zou het ook mogelijk zijn om nieuwe poelen of vennetjes aan te leggen binnen de Wielewaal, niet alleen voor amfibieën, maar ook voor de vele andere waterafhankelijke soorten? 

Nawoord

Wij, als TGE en onze achterban, zijn blij dat we de gelegenheid hebben gekregen om onze input te geven op deze voor Eindhoven belangrijke ontwikkeling. Laten we streven naar een vruchtbare samenwerking om van dit gebied een groene parel te maken. 

Foto's; Bea Straver, Trefpunt Groen Eindhoven