Terugblik Groen Café 'Nederland in Transitie' met Jan Rotmans

13 maart 2024

Ondanks de vele crises en onzekerheden die de revue passeerden was zijn grondtoon hoopgevend. In zijn eigen woorden; “Hoewel we lang niet hebben gedaan wat nodig is en we voor enorme uitdagingen staan, ben ik optimistisch”.

Blijkbaar zijn er echte crises nodig om echt iets te kunnen veranderen. In tijden van chaos ontstaat iets nieuws. Veel oude instituties zullen verdwijnen en nieuwe bedrijven en organisatie komen op. Geen opbouw zonder sloop.

We leven in een tijd van hevige turbulenties. Voelbare klimaatveranderingen, geopolitieke spanningen, massamigratie, energie-en grondstoffencrisis en maatschappelijke onrust en  politieke aardverschuivingen. Of zoals een topman van de NAVO het stelt: “Er vindt een verschuiving plaats van een tijdperk waarin alles planbaar, voorspelbaar, controleerbaar en gericht op efficiëntie was, naar een tijdperk waarin alles op elk moment kan gebeuren. Een tijdperk waarin we het onverwachte moeten verwachten, en ons moeten richten op effectiviteit.”

Met name de grondstofcrisis zal leiden tot verdere geopolitieke spanningen, zo bleek tijdens de discussie.

 

Van Chaos en Crises naar transitie

De komende 10 jaren worden moeilijk voor veel mensen. De prijzen voor energie, grondstoffen en voedsel zullen hoog zijn, de lasten van wonen en zorg zwaar en de hoogte van rente en inflatie zullen schommelen.

Maar in een periode van chaos en crises vinden transities plaats. We gaan anders denken, handelen en organiseren. Er komen nieuwe paradigma’s (een circulaire en regeneratieve economie) we gaan ons anders gedragen (zoekend en lerend) en er komen nieuwe regels en wetten (een ‘bewegende’ en ‘lichte’ overheid).

Jan Rotmans, bekend geworden als hoogleraar transitiemanagement, schets een palet van 10 transities. Bovendien pleit hij ook voor een persoonlijke transitie. Daarin draait het naast het rationele ook om gevoel, spiritualiteit en wijsheid.

Jan Rotmans is dan ook niet geneigd om ‘het systeem’ de schuld te geven. Als eén van de vragenstellers refereert aan het neoliberale systeem waardoor we mede in crisis terecht zijn gekomen, geeft hij aan dat het ons niet verder helpt om alleen te wijzen naar de schuldigen. De vraag zou volgens hem meer moeten zijn: wat doe ik zelf, wat is mijn bijdrage. Je moet geen excuses zoeken om zelf niet te handelen is zijn stelling. Als je echt wil veranderen dan zoek je verandering vanuit jezelf.

Hij gaat op alle transities kort in, maar twee krijgen uitgebreider aandacht: de zorg- en onderwijstransitie.

De zorg zal in het licht van de dubbele vergrijzing ingrijpend veranderen. De huidige is niet vol te houden; er zal andere zorg moeten komen waarbij het gewone leven als basis dient en oplossingen gezocht moeten worden in de leefomgeving. Van de klassieke hulpverlening waarin er voor mensen gezorgd wordt is er moderne ondersteuning nodig waarin er gezorgd wordt dat er iets gebeurt. Controle en rendement moeten vervangen worden door vertrouwen en rendemens. De mens moet weer centraal komen te staan. Meer preventie gericht op leefstijl, maar ook scherpe ethische keuzes ; niet alles kan meer.

 

Een onderwijstransitie

Ook het onderwijs moet meer mensgericht worden. Docent & leerling centraal, minder standaard onderwijs en meer gepersonaliseerd. Inhoudelijk dienen thema’s als gezondheid, duurzaamheid, circulariteit, digitalisering en gelijkheid meer aandacht te krijgen. Studenten moeten leren omgaan met onzekerheid en complexiteit. Al-lerend-doen en al-doende-lerend. Dit veronderstelt nieuwe skills. Studenten dienen kritisch te leren denken, analyseren en reflecteren, circulair leren denken & handelen, samen denken & werken en dienen ingesteld zijn op veranderingen. Docenten moeten dienend en gepassioneerd kunnen activeren en coachen, alle informatiekanalen kunnen bundelen en uitstekende contacten met de buitenwereld hebben. De Circulaire Campus in Rotterdam is een mooi voorbeeld van deze nieuwe aanpak.

Elke transitie heeft zijn eigen fase en dynamiek. De energietransitie is al in de versnellings-fase, de gezondheidscrisis nog in de fase van voorontwikkeling.

 

Wat betekent dit voor Eindhoven?

Enigszins provocerend schets Jan Rotmans het volgende beeld van Eindhoven. Eindhoven als Brainport met zijn maakindustrie heeft teveel een ingenieursmentaliteit. Het intellectuele klimaat is matig. De stad heeft een eenzijdig profiel en zet teveel in op innovatie & techniek. ’Eindhoven heeft teveel nerds en te weinig dansers en dichters’.

De stad met weinig historische gebouwen heeft een moderne uitstraling. Desondanks is het geen logische stad en is de lay-out onduidelijk: het is moeilijk er je weg te vinden. De luchtvervuiling is er groot, veel groen is opgeofferd aan bedrijven. De stad heeft volgens hem  ‘weinig groen’ (sic).

Eindhoven zou volgens hem een proeftuin kunnen worden voor innovatie, medische zorg, duurzame energie, duurzame bouw en inbreiding en voor duurzaam design en ontwerp. Hij schets een beeld van Eindhoven in 2040. Alle gebouwen leveren energie en alle daken en gevels worden benut . Al het verkeer is elektrisch en er is overal duurzaam design. Groen en blauw lopen door de hele stad. Het is een stad van verschillende generaties jonge creatieve mensen, oude vitale mensen en oude hulpbehoevende mensen. Dit vraagt om faciliterend leiderschap van gemeente gericht op het leggen van verbindingen tussen: TU/e en de stad, TU/e en Design Academy, de medische zorgsector en stad, tussen jongeren en ouderen en tussen de onderstroom en de bovenstroom.

 

Hoopvol verlaat zijn gehoor de zaal. Bedankt Jan!

 

Tekst; Jos Smeets

Foto; Lia Verheijen en Trefpunt Groen Eindhoven